مسجد اسنق
این بنا درروستای اسنق دربخش هریس- ازتوابع استان آذربایجان شرقی- واقع گرد یده و یکی ازبناهای زیبا و معتبر منطقه است . این مسجد دروسط روستا، درمیان حیاط وسیعی بنا گردیده و کف آن ازسطح زمین نزدیک یک متر بلندتر است و شامل یک ایوان و شبستان می شود . سطح ایوان به شکل ذوزنقه است و پوشش آن برروی دوستون یکپارچه سنگی که به شیوه زیبایی به صورت مارپیچ حجاری شده، قرار گرفته است . شبستان مسجد به شکل مربع مستطیل و به طول و عرض ۸۰/۸×۳۵/۱۰ مترازشمال به جنوب کشیده شده است . پوشش مسجد برروی چهار ستون سنگی استوانه ای یکپارچه قرار گرفته که سرستون و پایه های خوش طرحی دارند. بلندی ستون ها- با پایه و سرستون- نزدیک ۲۰/۶ متر است . نمای بیرونی مسجد دراصل، همه ازسنگ سرخ منقش بوده و شبستان نیز ظاهرا- مانند مسجد سنگی ترک میانه- پوشش گنبدی داشته که به مرور زمان، گنبد و قسمت مهمی ازدیوارهای شمالی و جنوبی و غربی آن فروریخته و به جای آنها دیوارهای ازسنگ و گل ساخته شده و برای پوشش سقف نیز ازتیرهای چوبی استفاده شده است؛ اما خوشبختانه قسمت مهم دیوار شرقی مسجد که نمای اصلی آن و متضمن تاریخ بنا و نام بانی و حجار آن است، سالم مانده و می تواند شکوه و زیبایی نخستین بنارا متجلی سازد. مسجد یک در و دو پنجره دارد که هر سه در دیوار شرقی بعبیه شده است. هر ووودی، طاقی جناغی دارد که بلندی آن ازکف آستانه ، ۱۷۳ و دهنه طاق، ۹۰ سانتی متر است . دربالای طاق، عبارت” لا اله الا الله محمد رسول الله” و درحاشیه پایین تراز آن که جانبین و بالای مدخل را احاطه کرده است، حدیثی از پیامبر اکرم(ص) حجاری شده است . پایین تراز آن، بر پیشانی طاق، دوکتیبه دیگر با این مضامین حک شده است :”قال الله سبحانه و تعالی ان المساجد لله فلا تدعوا مع الله احدا” و “امر بعمارت هذه المسجد فخرالدین محمدبن رستم” . پنجره ها طاق ندارند و هردوی آنها ۱۵۶سانتی متر بلندی و ۸۰ سانتی متر عرض دارند. دربالای هردو پنجره، دوکتیبه وجود دارد . نوشته کتیبه بالای پنجره وسطی چنین است : “نوشتم بردر مسجد من احوال که تا هرکس که خواند بعد صد سال نبشتم تاریخش برسنگ کنده زهجرت بود هفتصد سی وسه سال ۵”. و نوشته کتیبه پایین :” اانما یعمر مساجد الله من آمن بالله والیوم الاخر”. نوشته کتیبه بالایی پنجره دست چپ نیز دو بیت شعر بدین مضمون است : “این مسجدی است اعظم ازسنگ کنده کار استاد این عمل ملکشاه نامدار از دم تیشه این همه نقاشیش بکرد دستش درست باد خدایش نگاهدار”. و کتیبه پایین آن، حدیث” قال النبی علیه الصلوه والسلام من بنی مسجدا بنی الله له بیتا فی الجنه” است . خطوط اشعار فارسی، تعلیق و خطوط عبارات عربی، شیوه ای نزدیک به ثلث است . درداخل مسجد، منبر چوبی منبت کاری شده شکسته و درهم ریخته ای وجود دارد که همزمان با بنای مسجد ساخته شده است. برروی قطعه ای ازبازوی آن، نام بانی مسجد “صاحب فخرالدین محمد ” قید شده است . ازمطالب کنده شده بر این منبر و دیگر کتیبه های موجود چنین برمی آید که اتمام کار بنای این مسجد سنگی و حکاکی منبر آن، درسال ۷۳۳ه- . ق به امر فخرالدین محمدبن رستم و به دست فقاش و حکاک هنرمندی معروف به ملک شاه صورت گرفته است .
