مسجد جامع گزاوشت بناب
در كـــنار ميدانى كه به نام «گزاوش » معروف است مسجــــدى قرار دارد كه اهالي آنرا بنام مسجد ميـدان يا گزاوش مى خوانند . مسجد ميدان گذشــــــــــته از اندازه هاى جالب طول وعرض و محوطــــه اى كه فرا گرفته است ، از نظر ارتفاع و بلنـــــدى نيز شايد چشمگير ترين بناى مركز شهر بنـــاب باشد . مسجد بر روى پشته اى ساخته شـده كه ارتفاعى بالغ بر 2 متر از سطح خيابـــــان داراست و از اينرو براى ورود به شبستان مى بايد از هشت پله بالا و پا بدرون گذارد .درباره ايـــــــــــن پشـــــــته و اينكه بصورت طييعي بوده يا بگونه صــفــــه اي ساخته شده در هيچ جا مطلبي بيــــــــــــــان نشـــــده است ولي در بررسي هاي به عمل آمده از مــحل و اطراف مسجد با سفالهــايي برخورد گرديـد كه به دوران اسلامي و حــدود قرن هفتم و قبل از آن تعلق داشتند . وجـــود اين سفالها خود مويد آن است كه اين بنــــــا بر روي تپه اي قرار دارد كه اين امر مستلـــزم كـــــار علمي در اين محل مي باشد .
طرح شبستان :
شبســــــتان مسجد عبارتست از يك تالار مستطيل شكــــل كه سقف آن بر روي دوازده ستون در سه رديــــــــف چهار تايي حمل مي شود و روي شبستان در وسط ضلع شمــالي و در امتداد خيابان قـــرار دارد .چنانكه گفــــته شد كف شبستان حـــــدود 2 متر از خيابـــان بلند تر است و هشت پله ايــــــن سطـــــح را بهم مربوط مي سازد . در تمامي ضــلــــــــع شمالي مسجد بالكوني به عرض سه متـــــر ايـــــجاد كرده اند تا خانمها بتوانند از آن ناظـر مراســمي باشند كه در مواقع عزاداري و يـــا ديگر آئين هــاي مذهبي در داخل شبستـــان برگزار مي شود .
كــــــــــــف بالكون با تيرريزي و طوفال كوبي ساخته شـــــده و بر روي شش ستون چوبي استوار شده اســـــــــت . در امتداد ستونهاي مزبور شش ستون با ســـرستونهاي تزئيني تا زير سقف شبستان بالا رفــــته اند . در فاصله ستونهاي سوم و چهارم و در واقـــــــــــع روي محور ورودي ، ستون تزئيني ديگر قرار دارد كه در زير پايه نگهدارنده ندارد .
ارتـــــفاع شبستان حدود پنج متر است و از پنجره هايي كه در دو ديوار شرقي و غربــــي جا گذارده شده اند نور مي گيرد .آنچه كه در اين شبستان بيــش از همه چشم گيـــــــر و جالب به نظر مي رســــد عبارت اســـــــت از ستونها و سر ستونهاي چوبي و تزئينــــــي و همچنــــــــــــــــين صندوقچه روي تير هــــاي حـــــمال و پوشــــش زيباي سقف كـــــــاذب چوبي آن .
ستونهـــــــــاي چوبي همگي هشت ضلعي هستند كه عــــرض هر ضلع ده سانتيمتر مي باشد . ستونها تمامي بر روي يك پايه كوتاه و ساده به صورت هشت ضلعي و يا دايره مانند استوار شده اند . ستـونها تا ارتفاع 5/3 متري ساده هستند و از آنجـــــــــــا به بالا بگونه اي هنرمندانه در نه رديف تخته كوبي شـــــده و سر ستون كشيده اي كه از پاييــــــــــــــن به بالا بر حجمش افزوده شده بوجود آمــــــــده و در مجموع چهار سطح تزئيني شبيه مقرنس بندي را در چهار طرف عرضــــــه مي دارد . بر روي سر ستون ها در جهت عرض شبســـتان يك تير حمال سراسري قرار دارد . اين تيرهاي حمال كه اكنون زير صندوقه تزئيني مخفــــــي هستند باحتمال هر يك از چند قطعه تشكــيل شده و جايي كه سر ستونهــــــا زير آنها قرار مي گيرند و قطر تيـــــــــــرهاي حـــــــــــمال درحدود 30 سانتيمتر اســــــــــت . در مرحله پوشــــــــــاندن زير سقف و ايجاد سقف كاذب هر يك از ايـــــــــن تيرهاي حمــــــال را با قرار دادن سه قطعه تخته در زير و دو طـــــرف آن داخل صنــــــــــــــدوقه اي سراسري قـــــــرار داده اند و در نتيــــــــــــجه روي تيرهاي حمال را مستطيل برجســـــــته اي به عرض حــدود نيم متر و ارتفاع 40 سانتـــــــيمتر پوشانــــده است . فاصله بين تيرهاي حمــال در جهــــت طول با استفاده از تنــــــــه هاي متوســـــــط درخت تيرريزي شده و ســـــــــــپس با طوفال كوبــي به كمك چوبهاي خراطي شــــــده كه آنهــــــــا را « پردو » گويند تمامي سطــح زير سقــــــــف با چوب پوشش شده است . نكته جالب در ايـن بنا چون ديگر بناهـــاي هم سبك آن نقـش هاي زيباي گياهي و تــــــرنج هائي است كه تمــــامي سطح صندوقه هاي روي تيرهاي حمال ، تخته كوبي هــــــــــــــاي سرستونها و طوفال كوبــــــــي زير سقـــف را پوشانده است . با اينكه بدليــــــــــل گـذشت زمان نقاشيهاي زير سقــــــــــــــــــــف و روي سرستونها با همه كهنگي و غبــــــاري كه بر رويشان نشسته ، چشم نواز است و فضـايي پر احساس را عرضه مي دارد . در مسجـــد ميدان بناب با هيچگونه تاريخ و كتيبه اي بخورد نمي شود و بنابر اين بايد تاريخ بناي آنــــرا در مقايسه با مسجدي كه از هر نظـــــــــــــر با آن شباهت دارد يعني مسجد مهرآبـــــــــــاد بناب مشخص ساخت . بر اين اساس بايــــد آنـــرا نيز مسجدي مربوط به اواسط قرن دهم هجـــــري قمري دانست .