1. مـوقعیـت بنـا :
مراغه، زیر رصدخانه مراغه
2. شـرح مختصـری از بنـا :
نزدیك دهكده طالبخان مراغه در صخره های بالای كوه، مدخل غاری با طرح جناغی حجاری شده است. غار در بطن كوهی از جنس ماسه سنگهای رسوبی و آهكی ایجاد شده و در اصل حفره ها و شكافهای عمیق و طبیعی است كه برفراز آن یعنی خط الرأس كوه، آثار رصدخانه مشهور خواجه نصیرالدین طوسی باقیمانده است.
در قسمت تحتانی رصدخانه محوطه ای با چند طاق جناغی در دل كوه حجاری شده كه دارای چندین حجره است. در حجره جنوبی آن محرابی كنده شده است. زاغه هایی طبیعی در بطن صخره از این مدخل حجاری شده و از آن منشعب گردیده و به چندین دهلیز منتهی می گردد.
در كتاب « كاوشهای رصدخانه » نوشته « دكتر ورجاوند » همزمانی تقریبی بخش جلویی بنای واحد صخره‌ای با بنای رصدخانه مراغه تأیید شده است و از نظر ایشان با توجه به دید بازی كه در جانب مغرب پیش روی این بخش وجود دارد، احتمالاً برای برخی كارها و بررسیهای نجومی مورد استفاده قرار می گرفته است. همچنین احتمال زیاد دارد كه با محدود بودن محل های مورداستفاده برای جمع شدن پژوهشگران و انجام محاسبه های لازم و گفتگوی میان دانشجویان و اساتید، در واحدهای فراز تپه، از این محل برای اجتماع و انجام كارهای مزبور استفاده می شده است.
3. قـدمت بنـا :
غار طبیعی بوده است، در قرون قبل از اسلام راهروها و فضاها شكل داده شده و برای موارد مذهبی آماده شده است. در دوره ایلخانان مغول از فضای موجود برای سرویس های جنبی رصدخانه استفاده شده است.
4. نـوع بهـره بـرداری و خصـوصیـات بـارز بنـا :
این دخمه ها فعلاً بصورت متروكه باقی مانده است. معبرهای تنگ و پیچ در پیچ و تاریك غار به استثنای مدخل آن هیچگونه روزنه و سوراخی به آسمان ندارد كه بتوان ستاره ها را از آنجا دید.
5. تـزئینـات بكـار رفتـه :
محراب كنده كاری شده در قسمت جنوبی با طاق های جناغی.
6. تـوضیحـات ضـروری و اختصـاصی بنـا :
با توجه به اظهارات باستان شناسی محلی این غار و معبد مهری «ورجوی » و قلعه «دختر» مراغه در یك امتداد بوده و احتمالاً با همدیگر ارتباط بصری داشته اند و با توجه به شواهد از نظر فرم ساختاری معماری این بنا با معبد مهری مشابهت دارد.
