در جنوب شرقی شهر اصفهان گورستان تخت فولاد، یكی از مهم ترین گورستان های تاریخی جهان اسلام، با گنجینه ای ارزشمند از مقبره های مشاهیر و بزرگانی ایران زمین قراردارد؛ بابا ركن الدین، میرفندرسكی و آقامحمد بیدآبادی از بزرگانی هستند كه در این گورستان دفن شده اند. در واقع به دلیل وجود آرامگاه این بزرگان و تعداد بی شماری از عالمان، حكیمان، عارفان و هنرمندان در این گورستان است كه تخت فولاد را دارای قداست مذهبی و معنوی فراوانی می دانند؛ تا جایی كه آن را در كنار قبرستان بقیع در مدینه منوره، قبرستان ابوطالب در مكه مكرمه و گورستان وادی السلام در نجف اشرف از مهم ترین و متبرك ترین مراقد جهان اسلام به شمار می آورند. البته اهمیت و ارزش قبرستان تخت فولاد تنها به این قداست معنوی منحصر نیست، بلكه این مجموعه گران قدر را می توان آینه تمام نمای فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی دانست. وجود ابنیه زیبای تاریخی همچون بقعه باباركن الدین و ده ها بنای ارزشمند از دوره های صفویه، زندیه، قاجاریه، با نمونه های عالی هنر كاشی كاری، آجركاری، خوش نویسی، حجاری و… زینت یافته اند، همگی تخت فولاد را به گنجینه ای از سبك های گوناگون معماری و هنری بدل كرده اند و ارزش و اهمیتی ویژه به آن بخشیده اند.
● وجه تسمیه تخت فولاد
درنظر كسی كه اولین بار نام قبرستان تخت فولاد را می شنود، پیش از هر چیز نام این مجموعه فرهنگی و تاریخی نامی عجیب به نظر می رسد و در واقع فوراً به دنبال پیدا كردن وجه تسمیه این مكان می افتد. در واقع باید گفت از این گورستان در كتب تاریخی به نام های «لسان الارض» و «بابا ركن الدین» هم یاد شده است، اما به نظر می رسد این روزها آن را به سبب وجود عبادتگاه و قبر بابا فولاد حلوایی، عارف قرن دهم هجری به نام «تخت فولاد» می شناسند.
اگرچه وجه تسمیه های متعددی نیز برای این گورستان قدیمی ذكر شده است كه از جمله می توان به دیدگاه استاد جلال الدین همایی در كتاب «تاریخ اصفهان» (نشر نما، اصفهان، ۱۳۸۱) اشاره كرد كه می گوید: «این قبرستان در گذشته تا كنار پل خواجو وسعت داشته است و از آنجا كه در آن زمان به جای پل خواجو، سنگ هایی با فاصله وجود داشته كه روی آن تخته می گذاردند و از آن عبور می كردند، شاید كلمه تخت فولاد تغییر شكل یافته لغت «تخته پل ها» یا «تخته پل لاد» باشد؛ یعنی پلی كه از تخته درست شده است. «لاد» از فارسی به معنی بنا و «پول» هم در اصل «پل» بوده است.»
و البته این نظریه نیز تا حدودی قابل پذیرش است، چرا كه نام بسیاری از مكان ها و شهرهای تاریخی ایران با گذشت زمان و در نتیجه تحریف لغات به شكل امروزی خود رسیده اند.
● به قدمت خلقت زمین
می گویند قبر یوشع نبی، از پیامبران بنی اسرائیل، در تكیه لسان الارض قبرستان تخت فولاد قراردارد و به همین دلیل، قدمت این قبرستان را از دوران پیش از اسلام می دانند. البته هر چند وجود مقبره یوشع بن نوح وصی حضرت موسی در فلسطین احتمال این ادعا را ضعیف می كند، اما بنا بر تحقیقات انجام شده توسط محققان مجموعه فرهنگی- مذهبی تخت فولاد، می توان گفت این مقبره متعلق به یكی از بزرگان یا صالحان قوم بنی اسرائیل بوده است.
به هر حال، هیچ آثار دیگری از دوران پیش از اسلام در گورستان تخت فولاد به دست نیامده است و حصار قدیمی اطراف تكیه لسان الارض نیز هیچ شباهتی با ابنیه دوران پیش از اسلام ندارد. حتی از وضعیت این گورستان تاریخی در قرون پنجم تا هفتم هجری اطلاعات چندانی در دست نیست؛ اگر چه كشف تعدادی سنگ قبر به خط كوفی و نسخ با تاریخ های ۵۶۷و ۶۸۶ق، قدمت این گورستان را به قرن ششم و هفتم می رساند.
اما نكته ای كه در این میان قابل ذكر است این است كه از گذشته های دور، هر یك از محله های شهر اصفهان، در خارج از فضای مسكونی خود، گورستانی داشتند و قبرستان تخت فولاد نیز یكی از این ده ها گورستان شهر اصفهان بود كه از زمان دفن بابا ركن الدین شیرازی، عارف مشهور عصر ایلخانی، اهمیتی ویژه یافت، تا جایی كه در دوره صفویان به گورستان عمومی شهر بدل شد.
از قرن هفتم تا دهم هجری، تخت فولاد به یكی از مكان های عبادت و ریاضت بدل شد و عرفا و زهادی همچون بابا ركن الدین و بابافولاد در آن جا برای خود عبادتگاهی ساختند و به راز و نیاز مشغول بودند و پس از فوت، در همان عبادتگاه مدفون شدند.
