مسجد جامع مهرآباد (بناب) مربوط به دورهٔ صفوی است (مسجد در سال 951 هجري قمري به هزينه بي بي جان خانم دختر منصور بيگ در زمان شاه طهماسب صفوي ساخته شده است.)و در بناب، میدان مهر آباد واقع شده و این اثر در تاریخ ۱ فروردین ۱۳۴۷ با شمارهٔ ثبت ۷۸۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است موقعیت: این مسجد درضلع شرقی میدان اصلی شهر و درخیابان شهیدمطهری در جوار میدان مهرآباد قرار دارد.در این قسمت ازمیدان که بنظرمی رسد یکی ازمیدان های مهم عصرصفوی بوده یک مسجدویک گرمابه باقی است.متاسفانه قسمت هایی از مسجد براثربی توجهی درسال های گذشته ازبین رفته و تبدیل به واحدهای خدماتی وتجاری گردیده که بامعماری چهل ستون مسجدمهرآباد سنخیت ندارد وهمچنین قسمت غربی مسجدنیز بوسیله واحدهای تجاری محصور گردیده است.درضلع غربی مسجدمهرآباد و درحدود 150 متری آن منطقه بنام ” قره کوللوک ” وجود دارد که دراین محدوده سفال وحتی سکه یافته شده است که این امر حکایت از باستانی بودن منطقه است.
مشخصات معماری: قبل از نزدیک شدن به مسجد مناره مرتفعی باکاشی های ریز درشت آبی، زردو سبز فیروزه ای مورد توجه قرار می گیرد.این مناره وکاشیکاری آن بنظر می رسدکه مربوط به عهدقاجارباشد چراکه در دوطرف ورودی مسجد دوکتیبه از دوره احتمالا صفویه باقی است که مناره در قسمت چپ ورودی و درضلع شرقی مسجدقرارگرفته است که قسمتی از کتیبه راپوشانید است.
کتیبه سمت راست به ابعاد 60*32 سانتی متراست ومتن آن عبارت است از:
سرکار بندگان ذوالشوکه و الشان فتحعلی خان بیگلربیگی دام جلاله که همه بلندبهمه ایشان صرف تجلیل دعای خیر بذات مقدس حضرت شاهنشاهی روح العالمین فداه بوده ودرتلاش افتتاح ابواب خیرت بروح پرفتوح حضرت نائب السلطنه مبرور می باشد مصدق اینمقال انکه وجه خانه شماره بناب را بحقیقت دائمی مقرز و لعن ابدی و طعن سرمدی مولدفرمودند تابلعن انکه من بعداحدی درصدد تبدیل این عمل خیرنباشدو رعایا واهالی نخبه بفراغت بال —-دوام دولت ابدیت ان الله سمیع علیم سنه 1020″
وکتیبه سمت چپ به ابعاد 36*65 سانتی متراستن متن آن عبارت است از:
((چون کلام سابق قضیه بناب ومراغه همیشه وجه خانه شمار روح پرفتوح حضرت نائب السلطنه مبرور … ضل النور وتصدق فرق همایون اعلیحضرت شاهنشاهی روحنا فداه مقرر داشته به اسم خانه شمار تنخواه نمی گرفتند … درئیل تنکوز ئیل نواب مستطاب کامکار شاهزاده نامدار حشمه الدوله دام شوکتهم کهبموجب رقم مبارک مقرر فرمودند که حکام ومعاشرین حال واستقبال بناب به اسم خانه شمار از رعیت دیناری مطالبه نکند-علی هذا هرکس از حکام ومباشرین حال واستقبال خلاف قراداد حکام سابق بخلاف مضمون رقم مبارک، رفتار ومطالبه خانه شمار نمی کند که به لعنت ابدی خداوند عالم ونفرین حضرت رسول آیند. سنه 1100))
این مسجدنیز همانند مساجد دیگرشهربناب بربلندی به ارتفاع بیش از یک متر قرار دارد.ورودی مسجد ازضلع شرقی است که وارد یک هشتی شده سپس وارد صحن مسجدکه درضلع شمالی است می شود و از آن ضلع باهشت پله به ارتفاع هرکدام 20 سانتی متر وارد کفش کن مسجدمی شویم.خودهشتی باگنبدو طاقنمهای آجری توجه هربیننده راجلب می کند.همانطوری که قبلا ذکرشد صحن مسجد درقسمت شمالی است واضلاع مختلف تاریخی آن را دراین محدوده کاملا نوسازی کرده اند.دیوارهای بیرونی ونمای مسجدمهرآباد نیزبا ازاره سنگی وسمت بالایی باآجر وکادربندی طاقنماها مستطیل و پنجره های آن مشبک هستند.واما داخل مسجد به محض واردشدن به شبستان اصلی انبوهی ازستون ها درمنظر دیدقرار میگیرد که به حق چهل ستون اطلاق شده است.اما درحقیقت 36 ستون در6 ردیف شش تایی باپای ستون های سنگی وستون های چوبی هشت ضلعی وسرستون های چوبی مقرنس ونقاشی شده سقف چوبی را نگهداری می کند.علاوه برشبستان مرکزی درسه ضلع شرقی – غربی- شمالی شبستان زنانه (بالکن) بر روی 16 عددستون چوبی نگهداری می شود.راه دسترسی به شبستان زنانه امروز از جبهه شرقی واز کنار ورودی اصلی (سمت راست) می باشدکه این ورودی در دوره های بعد ایجاد گردیده است.
ستون های مسجد از سه محور تشکیل شده است:
1) پایه ستون ها: این پایه ستون هانیز همانند دیگر مساجدبناب ازسنگ وبه صورت چندضلعی درقسمت تحتانی واستوانه ای درقسمت فوقانی که ستون های چوبی روی آنها قرارمی گیرد.خود ستون های این مسجد نیز قابل تامل است چراکه بر روی آنهاکتیبه ها وخطوط تعمیراتی هنوز باقیست.متاسفانه درسال های اخیر این ستون ها رنگ آمیزی غیرفنی گردیده اند.از محراب این مسجد نیز اثری باقی نیست ودلیل نامگذاری مهرآباد نیزمشخص نشده است فقط اظهارمی شود اسم منطقه ای است که مسجد درآن ساخته شده است.
2)سرستون های این مسجدنیز همانند دیگرمساجد از چوب های خراطی شده ساخته اند که روی آنها نوع تزئینات گل و گیاه نقش گردیده است.آنچه درخصوص سرستون های اینن مسجدقابل ذکراست اینکه تمام سی و شش ستون هرکدام با اسلوب وشیوه جداگانه درست شده است و درواقع کلکسیونی از ظرافت وهنر درمساجد بناب وبویژه مهرآباد وجود دارد. جمعاشش شاه تیرسنگینی بارسقف را به صورت مساوی به جرزها وستون ها منتقل می کند.روی این شاه تیرها وبا استفاده ازتخته هابه صورت صندوقی پوشانیده شده که بر روی آنها نقاشی صورت گرفته است درقسمت زیر نقاشی هابه صورت ترنج وسرترنج وقسمت های کناری آیاتی ازقرآن کریم واحادیث نوشته شده است.
واما تیرهای چوبی این مسجد بر روی شاه تیرها نیز دارای نقاشی رنگ آمیزی متنوع بوده که روی آنها پردوها سوارند این پردوها:
1)دارای تزئینات نقاشی با اشکال هندسی-گیاهی بوده
2)دارای کتیبه های مختلف مربوط به تعمیرات وهنرمندان خلاق ادوار مختلف است.
متاسفانه به دلیل سنگینی باراضافی سقف اکثرستون هاکمی به طرفین متمایل گردیده اند وحتی ترکهایی نیز درجرزها دیده می شود.این امر برای آبادی مسجدبسیار خطرناک وقابل تامل بنظرمی رسد.اما سنگینی اشاره شده باتوجه به عدم دقت درپوشش سقف می باشد بدین صورت که درسال های اخیربرای جلوگیری از نفوذ رطوبت به سقف یک لایه بتونی بامصالح روز بر روی سقف باستانی ایجادنموده اند که این بار اضافی اولاسبب سستی جرزها ودیوار وحتی آجرهاگردیده وثانیا ستون هانیز بافشاربیش از حدبه طرفین متمایل گردیده اند.
کتیبه های مسجدجامع مهرآباد:
دربدنه داخلی دیوارشمالی مسجدکتیبه اصلی مسجد باخط ثلث در سه ردیف موجود است که دربالای آن نیز کتیبه جدید باز باخط ثلث ودر پایین بانستعلیق به همان مضمون وجود دارد( این کتیبه اصلی درابعاد38*70 سانتی متر ودرسه ردیف وکتیبه بالایی درابعاد 48*93 سانتی متر می باشد
متن کتیبه فوق عبارت است از:
«بنی هذا المسجد المبارک فی ایام الدوله السلطان العادل المرشد الکامل السلطان بن سلطان لمظفرشاه طهماسب الصفوی الحسینی بهادرخان باشاره الغالیه بیدخان خانم بنت منصوربیک فی مشهور سنه احدی وخمسین وتسعمائه(951)»
ترجمه:
«بر طبق این کتیبه هزینه بنای مسجد توسط بی بی خانم دختر منصوربیگ پرداخت ومسجد درسال 951 هجری قمری درعهد سلطنت شاه طهماسب صفوی بناشد.»
واما در داخل مسجد ودر پردوها نیزکتیبه های مختلفی وجود دارد که به عنوان نمونه می توان به کتیبه زیر اشاره کرد:
«نقاش المسجد استادعلی اصغر ولد آلاقا ابوالحسن المراغی الضرابی» وکتیبه دیگری بر روی یکی ازستون های جنوبی شبستان دیده می شود. «باعث نقاشی این ستون _وقف مسجد مهرآباد.عمل اسدنقاش»
ودیگری: «…با نقاش این ستون مسجدمهرآباد.آقامشهدعلی نقاش» وهمچنین تعدادی از آیات درکناره های شاه تیرها و دورتا دور سقف وجود دارد.دو کتیبه دیگرنیز در طرفین ورودی قسمت بالای مسجد دیده می شود که درخصوص نحوه پرداخت مالیات قیدشده است.
