بقعه امامزاده احمد بن علی مشهور به امامزاده احمد، مزار احمد بن علی از نوادگان امام باقر (ع) در محله حسن آباد اصفهان. این بقعه در سال ۱۱۱۵ق در زمان سلطان حسین صفوی و ۱۲۹۰ق. در زمان حکومت ظل السلطان بر اصفهان، تعمیر شد. در کنار مزار احمد بن علی، آقا نجفى و هماى شیرازى مدفون شدهاند.
بر اساس شواهد موجود، قبل از سال ۵۳۷ق، بنایی بر مزار احمد بن علی برپا بوده که در این سال تجدید بنا شدهاند. لوحی از سنگ سیاه با کتبیهای به خط کوفی حاکی از تجدید این بنا در سال مذکور تا سال ۱۳۰۷ش است. از بنای متعلق به سده ششم هجری، تنها یک کتیبه موجود است که بر روی آن نوشته «آمین یا رب العالمین فی تاریخ الخامس عشره من ربیع الاول سنه ثلاث وستین وخمسمائه».
شاردن در سفرهای خود در ایران، از این بنا یاد کرده و آن را ساختمانی مربعشکل با پوششی گنبدی وصف کرده و نوشته که عابران مقبره شاه احمد را از دریچهای مشرف به کوچه که میلههای ستبر دارد زیارت میکنند. وی که در سده ۱۱ قمری میزیسته، به نقل از مردم اصفهان بنای مقبره را متعلق به ۳۰۰ سال پیش دانسته است. احتمالا این همان بنای سده ششم قمری است، زیرا گزارش یا نشانهای از تجدید بنا تا سده دوازدهم هجری در دست نیست.
این بنا که به نام امامزاده احمد شناخته میشود، شمال سردر، صحن، بقعه، سقاخانه و آرامگاه جمعی از علما، عرفا و شعراست که آقا نجفی اصفهانی، همای شیرازى (درگذشته ۱۲۹۰ق) و فرزندش میرزا ابوالقاسم طرب (درگذشته ۱۳۳۰ق) از مشهورترین آنها هستند.
ضریح امامزاده احمد بن علی
سردر بنا، مجموعهای مقرنس از آجر و کاشی است، همچنین کتیبههایی به خط بنایی در طاق ایوان و نقوش معقلی و کتیبههایی به خط بنایی با کاشی در بدنه آن. بر کمر ایوان، کتیبهای از جنس کاشی به قلم ثلث به رنگ سفید و طلایی روی زمینه لاجوردی به خط علی نقی امامی و تاریخ ۱۱۱۵ق دیده میشود که حاکی از توسعه بنای امامزاده (از عرصه و اعیان) در زمان سلطان حسین صفوی به دست محمد شریف منجم است. بر لچکیهای پیشانی بعضی از طاقنماها در اطراف صحن، کاشیهایی با نقش گرهسازی و کتیبههایی به خط بنایی نقش بسته است.
گنبد
بالای بقعه چهارگوش، پوششی گنبدی است و در راس آن گنبدی کوچک با ساقهای بلند و دارای ۸ پنجره ساخته شده و با دو ایوان در شمال و شرق، به صحن نسبتا وسیع امامزاده راه یافته است. گنبد از درون با قطاربندی و مقرنسکاری مزین شده است.
بدنه داخلی
بدنه داخلی بنا، کتیبهای حاوی سوره دهر و آیات ۱۸۰-۱۸۲ سوره صافات به قلم ثلث و به رنگ طلایی بر زمنیه لاجوردی با رقم «این محمد حسن علی نقی الامامی» و تاریخ ۲۲ شعبان ۱۱۱۵ گچبری شده است.
دیوارهای بیرونی و درونی
دیوارههای درونی و بیرونی بقعه، با قطعات کوچک کاشی به رنگهای فیروزهای و لاجوردی با اشکال هندسی تزیین شده و فاصله بین کتیبه و ازاره و کتیبه و گنبد با گچبری پوشانده شده است. مزار هم کتیبهای گچبریشده با تاریخ ۱۱۱۵ق دارد.
در سال ۱۲۹۰ق و در زمان حکومت ظل السلطان بر اصفهان، تعمیراتی در بنا انجام شد، ضریح منبت گرهسازی با محجرهای فلزی و کتیبه نستعلیق شامل اشعاری حاکی از تعمیر بقعه و ماده تاریخ «ظل سلطان نهاد کعبه بنا» از این دوره است.
سقاخانه امامزاده، دارای کتیبهای شامل قصیده مشهور محتشم، در سال ۱۳۲۱ق ساخته شده است. تعمیراتی دیگر همچون مرمت ایوان و کاشیکاری گنبد کوچک بقعه، انجام شده است.[۷]
این ساختمان در جنگ تحمیلی ایران و عراق بر اثر بمبارانهای رژیم صدام آسیب دید و پس از آن تعمیر شد.
در نزدیکی چهارسو مقصود بنای قدیمی امامزاده احمد بن علی قرار دارد. امامزاده احمد فرزند امامزاده علی (مدفون در مشهد اردهال) و نوه بلافصل امام محمد باقر(ع) می باشند.
این مزار در بنائی با سقفی گنبدی قرار گرفته است. خود آرامگاه نیز به شکل مربع بوده و از سطح زمین بلندتر است.
تزئینات بنا عبارت از کاشیکاری هایی است که قسمت اعظم آن مربوط به زمان شاه سلطان حسین صفوی است و بقیه کاشی ها را در زمان ناصرالدین شاه قاجار با گچبری های رنگی پوشانده اند.
تاریخ سال مزار ۱۱۱۵ هجری قمری است که در کتیبه بنا بدان اشاره شده است و ضریح چوبی آن در زمان قاجار ساخته شده است. کتیبه سر در صحن امامزاده احمد به خط ثلث با کاشی سفید معّرق بر زمینه لاجوردی اثر استاد علی نقی امامی است. خطوط بنایی این سردر نیز سوره های قرآن مجید است. کتیبه ای که در ایوان ورودی امامزاده احمد وجود دارد به خط ثلث طلایی در زمینه لاجوردی رنگ گچبری شده و نویسنده آن احمد حسینی است. تاریخ این کتیبه نیز ۱۱۱۵ هجری قمری است و در آن علاوه بر نام شاه سلطان حسین به نام محمد شرف شریف المنجم اشاره شده که سازنده بنا میباشد.
در داخل بقعه امام زاده کتیبه ای به خط ثلث طلایی بر زمینه لاجوردی وجود دارد که سوره دهر به خط محمد محسن علی نقی امامی و تاریخ ۱۱۱۵ هجری قمری نوشته شده است.
در اطراف ضریح چوبی امامزاده اشعاری نوشته شده که تاریخ آن ۱۲۹۰ هجری قمری است. در ایوان غربی امامزاده احمد کتیبه ای به خط نستعلیق برجسته به تاریخ ۱۲۴۷ هجری قمری نوشته شده که زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار است.
در ضلع شمالی صحن امامزاده احمد، قبوری وجود دارد که سنگهای مرمر یکپارچه نفیس بر روی آن قرار دارد. بر این سنگها نیز اشعاری نوشته شده که در دوران قاجار کتابت شده اند.
در پشت دیوار به طرف کوچه، قطعه سنگ سیاه شفاف به طول ۳ متر در دیوار خارجی و در مجاورت در ورودی امامزاده نصب شده که معروف به سنگ سومنات است و مردم عقیده دارند سلطان محمود غزنوی آن را از هند آورده است. بر این سنگ کتیبه ای به خط نسخ نوشته شده که تاریخ آن ۵۶۳ هجری قمری است.